Nghi án lừa đảo nghìn tỷ lớn nhất lịch sử ngành điều: Bộ Công Thương chính thức vào cuộc

 

Liên quan đến nghi án 100 container hạt điều của Việt Nam xuất khẩu sang Italia có dấu hiệu bị lừa đảo gây chấn động dư luận những ngày qua, mới đây đại diện Bộ Công Thương cho biết đã vào cuộc hỗ trợ tìm cách giúp các doanh nghiệp giải quyết vụ việc.

Phương thức thanh toán không hoàn toàn là nguyên nhân dẫn đến thiệt hại

Trao đổi với Tiền Phong, ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho biết, theo nhiều luồng thông tin thì phương thức thanh toán D/P (Documents against Payment - Hình thức thanh toán theo chứng từ) là một nguyên nhân dẫn đến thiệt hại.

Tuy nhiên, trong thương mại quốc tế có nhiều hình thức thanh toán khác nhau được áp dụng như: điện chuyển tiền (T/T); trả tiền nhận chứng từ (D/P); thư tín dụng (L/C)… Hình thức thanh toán nào cũng đều có ưu, nhược điểm từ góc độ của mỗi bên tham gia kinh doanh.

Đáng chú ý, theo chia sẻ của chính doanh nghiệp có container hàng xuất khẩu mắc kẹt ở Italia, tuy được đánh giá là một phương thức thanh toán ít rủi ro nhất nhưng trong thực tế thương mại nông sản, L/C lại không phải là phương thức thanh toán phổ biến nhất.

Ngành điều Việt Nam có thể là đích nhắm của tổ chức tội phạm quốc tế khi nước ta hiện đang là quốc gia xuất khẩu hạt điều hàng đầu thế giới. Ảnh: VIR

Bản chất do hàng nông sản thường có giá trị thấp, mỗi lô hàng có trị giá vài trăm nghìn USD. Người mua thường không mua nhiều một lúc, mà mua gối đầu, từng lô nhỏ. Nếu lô hàng nào cũng mở L/C thì mỗi tháng có khi đến vài chục L/C. Mở L/C thì phải ký quỹ ngân hàng, không ở mức 100% thì cũng phải một tỷ lệ nào đó.

Như vậy, người mua sẽ bị đọng vốn ở ngân hàng trong suốt thời gian chờ nhận hàng, lên đến cả tháng trời. Không người mua nào muốn như thế cả. Nếu người bán cứ khăng khăng đòi L/C thì họ sẽ đi tìm người bán khác.

Đó là chưa kể thời gian để nhận được L/C của ngân hàng người mua cũng khá dài, ít nhất phải một tuần mà giá thị trường thì biến động từng ngày. Trong khi phải nhận được L/C thì người bán mới có thể giao hàng. Do đó, L/C chỉ chiếm khoảng 5% tỷ lệ thanh toán đối với hàng nông sản.

Thực tế, các doanh nghiệp kinh doanh xuất nhập khẩu nhân điều thường dùng phương thức thanh toán T/T, D/P và CAD (thanh toán chứng từ trả tiền ngay) khi ký hợp đồng. 

Trong đó, phương thức D/P hoặc CAD bớt rủi ro không được thanh toán cho người bán, mà cũng không mất nhiều thời gian, không yêu cầu người mua phải ký quỹ tại ngân hàng nên thường được cả người mua, người bán cùng chấp nhận. Từ đó hình thành cái gọi là thông lệ quốc tế trong kinh doanh.

Từ đó, ông Hải kết luận, khi thị trường là của người mua thì họ sẽ đưa ra phương thức thanh toán tiện nhất cho họ. Nếu thị trường thuộc về người bán thì người bán mới có thể áp đặt được phương thức có lợi cho mình.

Đại diện Bộ Công Thương cũng khẳng định, câu chuyện các container nhân hạt điều tại Italia vẫn chưa kết thúc, các bên cần chung tay để tìm ra giải pháp khả dĩ nhất hỗ trợ doanh nghiệp, qua đó cũng rút ra những bài học cần thiết để xuất khẩu nông sản tiếp tục vươn lên.

Từ câu chuyện các container hạt điều tại Italia, Bộ Công Thương khuyến cáo các doanh nghiệp cần thận trọng trong thanh toán quốc tế. Ảnh: Tiền Phong

Thương vụ lừa đảo có quy mô, tổ chức?

Trước đó, Hiệp hội Điều Việt Nam (VINACAS) nhận được "đơn kêu cứu" của 5 doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu nhân điều.

Theo nội dung đơn kêu cứu, 5 doanh nghiệp này đã ký hợp đồng với 1 số khách hàng Italy thông qua Công ty môi giới Kim Hạnh Việt xuất khẩu nhân điều sang Italy và Thổ Nhĩ Kỳ. Tới thời điểm này, một số container đã tới cảng.

Vài ngày nữa và trong tháng 3, toàn bộ số container này sẽ cập bến cảng Italy. Một khó khăn là các container này đều đến các cảng nhỏ lẻ tại Italy và rải rác nhiều địa điểm chứ không tập trung ở một cảng lớn.

Trong quá trình gửi hồ sơ nhờ thu từ ngân hàng Việt Nam tới các ngân hàng của người mua, ngân hàng tại Italy thông báo họ đã nhận được bộ chứng từ nhưng chỉ là chứng từ photocopy, không phải bản gốc. Còn tại ngân hàng Thổ Nhĩ Kỳ thì đều có sự thay đổi về số Swift (mã định danh nhận diện ngân hàng).

Do đó, các ngân hàng này thông báo người mua không phải khách hàng của họ và họ đã trả lại bộ chứng từ cho phía Việt Nam, nhưng không ghi rõ trả theo hình thức nào, không cung cấp số vận đơn cho ngân hàng Việt Nam cho dù phía ngân hàng Việt Nam đã gửi rất nhiều điện liên hệ nhưng không có trả lời.

Theo thông tin từ Hiệp hội điều Việt Nam, toàn bộ gần 100 container nhân điều xuất đi Italy và Thổ Nhĩ Kỳ lần này được chỉ định đến cảng Genoa và cảng La Spezia bên Ý, và do các hãng tàu Cosco; Yangming; HMM và hãng ONE vận chuyển.

"Đây là vụ lừa đảo lớn nhất được ghi nhận trong ngành điều hơn 30 năm nay. Trước giờ, trên thương trường, những dạng lừa đảo kiểu này là có, nhưng đơn lẻ, không đồng loạt như lần này. Với các doanh nghiệp bị hại, nếu bị mất hàng, thì thiệt hại không nhỏ", Ông Bạch Khánh Nhựt, Phó Chủ tịch thường trực VINACAS chia sẻ trên Báo Đầu tư.

Theo đó, Hiệp hội Điều Việt Nam cho biết, tình hình hiện trở nên rất cấp bách vì 36 container đã và đang đến các cảng của Ý nên khả năng các doanh nghiệp có nguy cơ mất tất cả số container này. 

Điều đáng lo ngại là bất cứ ai có bộ chứng từ gốc đều có thể gặp hãng vận chuyển để nhận hàng. Ngoài ra, chỉ trong 1 tháng, cả 5 doanh nghiệp hạt điều đều gặp cùng 1 vấn đề với mô típ tương tự. Do đó, phía VINACAS đánh giá nhiều khả năng đây là một thương vụ lừa đảo quy mô tổ chức.

Ông Bạch Khánh Nhựt, Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội điều Việt Nam chủ trì buổi họp báo thông tin về vụ nhiều container nhân hạt điều xuất đi nước ngoài có nguy cơ bị mất do thất lạc chứng từ gốc. Ảnh: VINACAS

Theo đại diện VINACAS, hiện nay các ngân hàng Việt đều mất liên hệ với bên Ý, hoặc không nhận sự trả lời. Khi doanh nghiệp phản ánh có dấu hiệu lừa đảo, các ngân hàng Việt Nam yêu cầu phía ngân hàng Ý gửi lại bộ chứng từ gốc.

Tuy nhiên, ngân hàng A tại Ý lại nói đã chuyển chứng từ đến một ngân hàng B, còn phía B lại cho biết không có khả năng thanh toán quốc tế và đã trả lại bộ chứng từ cho ngân hàng A. Sau đó, bên A lại nói có nhận bộ chứng từ nhưng là bản photo, không phải gốc.

Đến thời điểm hiện tại, theo thông tin mới nhất từ VINACAS công bố: "Một số container cập cảng và đã có một người Italia đăng ký, mang hồ sơ gốc đến để nhận hàng. VINACAS cũng đã biết được tên người nhận hàng.

Tham tán Việt Nam bên Italia sau khi nhận được công văn hỏa tốc của VINACAS đã trực tiếp làm việc với chính quyền địa phương khu vực cảng và Ban Quản lý cảng cũng như hãng tàu, tạm thời giữ hàng lại chưa giao, nên tạm thời container hàng này chưa được lấy ra".

Toàn cảnh vụ việc

Chiều ngày 8/3/2022, Hiệp hội điều Việt Nam (VINACAS) đã có công văn hỏa tốc số 19/2022/TM-HHĐ gửi Đại sứ quán, Thương vụ Việt Nam tại Ý cùng các bộ, ngành và Ngân hàng Nhà nước liên quan đến rủi ro 100 container hạt điều xuất khẩu sang Ý, trị giá gần 1.000 tỷ đồng.

VINACAS thông báo, có một số doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu nhân điều Việt Nam ký hợp đồng với một số khách hàng nhập khẩu điều Ý thông qua công ty môi giới Kim Hạnh Việt.

Toàn bộ lô hàng được đóng vào 100 container, với cảng đích là LA Spezia, nước Ý, phương thức thanh toán D/P (D/P - Documents against Payment - dùng bộ chứng từ để đổi lấy hàng hóa).

Được biết, các doanh nghiệp xuất khẩu điều tại Việt Nam đã ủy nhiệm thu cho 5 ngân hàng Việt Nam thông qua phương thức D/P - thanh toán nhờ thu kèm chứng từ, theo đó người nhập khẩu chỉ lấy được bộ chứng từ khi đã chuyển vào ngân hàng đủ số tiền thanh toán. Hình thức nhờ thu này được áp dụng trong trường hợp thanh toán trả ngay.

Vấn đề phát sinh khi doanh nghiệp gửi hồ sơ nhờ thu từ ngân hàng Việt Nam tới các ngân hàng của người mua tại Ý thì nhận được thông báo hướng dẫn đến một đầu mối khác tại Thổ Nhĩ Kỳ.

Sau khi ngân hàng của người mua nhận được bộ chứng từ thì thông báo người mua không phải khách hàng của họ và đã trả lại bộ chứng từ nhưng không ghi rõ trả theo hình thức nào, cũng không cung cấp số vận đơn cho ngân hàng Việt Nam cho dù ngân hàng Việt Nam đã liên hệ rất nhiều lần.

Sau khi có sự can thiệp của các cơ quan chức năng, ngày 09/03 VINACAS công bố, 100 container ban đầu là số được ký kết trong hợp hợp đồng, trên thực tế sau khi phát hiện điều bất thường, 5 doanh nghiệp liên quan đã dừng giao dịch.

Tổng thiệt hại được đại diện hiệp hội công bố là 36 container (tương đương 162 tỷ đồng). Trong đó có 5 doanh nghiệp bị hại, nặng nhất là 27 container, còn lại mỗi doanh nghiệp bị vài container, ông Bạch Khánh Nhựt, Phó chủ tịch thường trực Hiệp hội Điều Việt Nam cho biết.

Điều đặc biệt được ông Nhựt nhấn mạnh là trong tháng 3, tất cả các lô hàng này sẽ được cập cảng tại Ý nhưng cả doanh nghiệp và ngân hàng đều không biết bộ chứng từ gốc của các lô hàng ở đâu trong khi bất cứ ai có chứng từ gốc đều có thể nhận hàng.