Nga-EU: 'Ván bài' khí đốt phản tác dụng, châu Âu lao đao trong vòng xoáy kinh tế

'Cuộc chiến' khí đốt Nga-EU, khủng hoảng năng lượng có thể đẩy châu Âu rơi vào suy thoái sâu. (Nguồn: Getty Images)

Chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga ở Ukraine từ tháng 2 năm nay đã tạo ra một hiệu ứng gợn sóng trên thị trường toàn cầu. Các quốc gia phương Tây từng phụ thuộc vào nguồn năng lượng Nga - nhà sản xuất khí đốt tự nhiên lớn thứ hai và nhà sản xuất dầu mỏ lớn thứ ba thế giới - đã lên kế hoạch “cách ly” nguồn năng lượng này.

Nhưng hiện tại, với nguồn cung hạn chế từ Nga, giá khí đốt tự nhiên chuẩn ở châu Âu đã tăng hơn gấp đôi, khiến người tiêu dùng và các doanh nghiệp đều bị ảnh hưởng nặng nề.

Tại nhiều nước thuộc Liên minh châu Âu (EU), hóa đơn tiền điện đã tăng gấp ba lần. Một số cửa hàng cà phê và nhà hàng đã chứng kiến hóa đơn điện hàng tháng tăng từ 2.000 Euro lên 7.000 Euro. Các ngành công nghiệp lớn đã bắt đầu cắt giảm lao động để giảm chi phí do hóa đơn tiền điện cao.

Tình hình nghiêm trọng đến mức trước đây, các chính phủ từng lên kế hoạch từ bỏ nhiên liệu hóa thạch và điện hạt nhân, nay phải mở lại hoạt động các nhà máy than và các cơ sở điện hạt nhân đã đóng cửa, đồng thời quốc hữu hóa các doanh nghiệp năng lượng.

Tuy nhiên, có thể đây vẫn là những ngày tốt đẹp đối với châu Âu. Khi mùa Đông đang đến rất gần, các chuyên gia cho rằng, thị trường năng lượng của châu Âu chưa bao giờ dễ bị tổn thương hơn. Ngay cả khi nhu cầu năng lượng tăng nhẹ nhất cũng có thể đẩy toàn bộ ngành sản xuất của châu Âu gặp khó, ảnh hưởng đến nền kinh tế khu vực.

Tatiana Mitrova, một nhà nghiên cứu thuộc Trung tâm Chính sách năng lượng toàn cầu của Đại học Columbia nhấn mạnh: “Giá năng lượng đang ở mức cao kỷ lục trong lịch sử”.

Nỗ lực ứng phó

Ngay sau khi chiến dịch quân sự đặc biệt bắt đầu ở Ukraine, các quốc gia châu Âu đã nỗ lực đảm bảo hệ thống năng lượng ổn định trước sự gián đoạn nguồn cung cấp khí đốt tự nhiên từ Nga. Khu vực này có hai lựa chọn: tăng nguồn cung cấp khí đốt hoặc giảm nhu cầu.

Đầu tiên, châu Âu tìm kiếm các nguồn cung khác để giảm sự phụ thuộc vào dòng khí đốt của Nga. Các nước EU đã tìm đến Qatar, Mỹ và các quốc gia Trung Á, ký kết các thỏa thuận với cả khí đốt tự nhiên và khí tự nhiên hóa lỏng (LNG),.

Tuy nhiên, sự cố gắng giải quyết cuộc khủng hoảng về phía nguồn cung phải đi kèm với một "bí quyết", đó là thời gian. Việc gia tăng dòng khí đốt tự nhiên từ các nước khác ngoài Nga đòi hỏi phải xây dựng nhiều đường ống hơn. Bên cạnh đó, nhập khẩu nhiều LNG hơn đồng nghĩa với việc xây dựng các thiết bị đầu cuối chuyên dụng ở châu Âu - một quá trình có thể mất từ 2 đến 5 năm.

Penny Leake, nhà phân tích nghiên cứu tại công ty tư vấn năng lượng Wood Mackenzie nhận thấy, việc mở rộng cơ sở hạ tầng khí đốt tự nhiên rất tốn kém, đòi hỏi nhiều năm đầu tư và kết quả có thể sẽ không như mong đợi.

Các chuyên gia khác cũng cho rằng, ít nhất cho đến mùa Hè năm 2023, các nhà cung cấp khó có thể tăng dòng chảy sang châu Âu với khối lượng đủ lớn để thay thế khí đốt Nga.

Vì vậy, theo nhà nghiên cứu Mitrova, việc giảm nhu cầu là biện pháp thực tế duy nhất còn lại của châu Âu và điều đó có thể xảy ra thông qua các biện pháp đau đớn như phân bổ năng lượng.

Giá điện ở châu Âu lên cao nhất trong nhiều năm. Các chính phủ phải mở lại hoạt động các nhà máy than và các cơ sở điện hạt nhân đã đóng cửa. (Nguồn: Getty Images)

Không có kịch bản tốt lúc này

Các quốc gia châu Âu bao gồm Đức, Pháp và Tây Ban Nha đã thông qua các biện pháp tiết kiệm năng lượng vào mùa Hè này nhằm nỗ lực tăng trữ lượng khí đốt càng nhiều càng tốt trước khi thời tiết trở nên lạnh hơn.

Tuy nhiên, sự ổn định của các kho dự trữ khí đốt của châu Âu phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có thời tiết. Bởi nếu nhiệt độ xuống quá thấp, nhu cầu sử dụng khí đốt tại khu vực có thể tăng cao hơn mức dự trữ hiện có.

Các quốc gia khác cũng đã thực hiện nhiều biện pháp tiết kiệm điện và phân bổ năng lượng, chẳng hạn như tắt đèn giao thông vào ban đêm, tắt đèn các khung giờ cố định hay tắt đài phun nước công cộng… Nhưng với nhu cầu năng lượng tăng cao hơn nhiều khi mùa Đông tới có thể buộc các quốc gia này phải đưa ra một số lựa chọn khó khăn hơn.

Nhà nghiên cứu Mitrova nhận đinh: “Châu Âu không có kịch bản tốt vào lúc này. Việc giảm nhu cầu khí đốt ở EU thông qua việc cắt giảm khẩu phần có thể gây ra tác động kéo dài đối với một số ngành công nghiệp và nền kinh tế".

Theo ông Mitrova, hơn 70% các nhà sản xuất phân bón ở châu Âu - dựa vào amoniac khai thác từ sản xuất khí đốt tự nhiên - đã tạm dừng hoạt động và chi phí năng lượng tăng cao đang buộc nhiều nhà máy và nhà sản xuất ở châu Âu phải giảm công suất.

Nhưng trường hợp xấu nhất sẽ là các ngành sản xuất phụ thuộc nhiều vào khí đốt tự nhiên - bao gồm nhà máy thủy tinh và các công ty thép phải đóng cửa.

Mauro Chavez, Giám đốc nghiên cứu về khí đốt châu Âu tại Wood Mackenzie thông tin, cho đến nay, hầu hết các nhà máy ở châu Âu chỉ giảm công suất chứ chưa phải đóng cửa hoàn toàn. Tuy nhiên, các nhà máy công nghiệp dựa vào khí đốt tự nhiên để sản xuất điện có thể phải ngừng hoạt động sớm do chi phí năng lượng quá cao.

Tuần này, công ty ô tô lớn nhất châu Âu Volkswagen cho rằng, hóa đơn tiền điện cao có thể khiến công ty phải chuyển sản xuất khỏi các quốc gia phụ thuộc nhiều vào khí đốt của Nga như Đức, Czech và Slovakia sang các quốc gia Tây Nam châu Âu có khả năng tiếp cận đến các dòng năng lượng đa dạng hơn.

Một kiểu khủng hoảng mới

Hệ thống năng lượng của châu Âu vẫn đang phục hồi sau một mùa Hè khắc nghiệt và các cuộc đình công của công nhân khiến hoạt động sản xuất chậm lại.

Tuy nhiên, kết hợp với cuộc khủng hoảng thêm tồi tệ vào mùa Đông tới, đây có thể là cuộc khủng hoảng năng lượng tồi tệ nhất trên lục địa này kể từ những năm 1970. Điều đó đồng nghĩa với việc người dân châu Âu đối mặt với giá năng lượng tiếp tục tăng cao và các công ty phải cắt giảm sản lượng.

Trong trường hợp xấu, nếu các ngành công nghiệp phải đóng cửa hoặc chuyển địa điểm, các chuyên gia cho rằng, một làn sóng thất nghiệp kéo dài và suy thoái kinh tế sẽ diễn ra tại châu Âu.

Chiến lược gia năng lượng cao cấp Samantha Dart của Goldman Sachs đã viết trong một bài đăng gần đây rằng, khủng hoảng năng lượng sẽ khiến tăng trưởng kinh tế suy giảm, tỷ lệ thất nghiệp cao hơn và suy thoái có thể sâu hơn nữa.

Giá của các nguồn năng lượng khác, đặc biệt là than đá cũng đã tăng trong vài tháng qua và một mùa Hè với thời tiết khắc nghiệt và hạn hán đã làm tê liệt năng lực phát điện hạt nhân và thủy điện của khu vực, khiến khả năng thay thế khí đốt Nga gặp khó.

Ông Mitrova nói: “Châu Âu hiện đang ở trong một tình huống rất thách thức. Có lẽ, cuộc khủng hoảng này còn tồi tệ hơn cuộc khủng hoảng dầu mỏ năm 1970. Hiện tại, châu lục này phải đối mặt với cuộc khủng hoảng với dầu mỏ, hạt nhân, thủy điện và khí đốt”.

Ryhana Rasidi, nhà phân tích khí đốt tại công ty tư vấn năng lượng Kpler thì cho rằng, mọi thứ đã trở nên dễ dàng hơn khi châu Âu nỗ lực đa dạng hóa nguồn cung khí đốt. Nhưng các nguồn thay thế này đang bắt đầu xuất hiện các vấn đề riêng.

Ngoài việc thiếu hụt nguồn cung cấp khí đốt tự nhiên, châu Âu bắt đầu cảm thấy ảnh hưởng của lệnh cấm hoàn toàn dầu Nga, chính thức có hiệu lực từ cuối năm nay.

Không chỉ thế, các quốc gia châu Âu không phụ thuộc nhiều vào khí đốt tự nhiên vẫn đang cảm thấy “nhức nhối”. Pháp, từ lâu được coi là một trong những nhà cung cấp năng lượng ổn định ở châu Âu nhưng nỗ lực tăng công suất điện để chuẩn bị cho mùa Đông vẫn bị cản trở bởi thời tiết nắng nóng và các cuộc đình công của công nhân.

Kết hợp với một mạng lưới năng lượng tái tạo không thể đủ để đối phó với sức nặng của nhu cầu trong mùa Đông, cuộc khủng hoảng năng lượng mới của châu Âu sẽ tồi tệ nhất trên mọi phương diện.