Chứng khoán Việt và một năm thăng trầm khó quên

Ngay từ những phiên đầu năm 2022, VN-Index không ngừng bứt phá, lần đầu tiên trong lịch sử đóng cửa phiên trên 1.500 điểm (phiên 6/1), kéo theo vốn hóa trên sàn HoSE cũng thiết lập kỷ lục mới: hơn 6 triệu tỷ đồng.

Nhiều kỷ lục từ lúc lên “đỉnh”…

Cùng với đó, thanh khoản thị trường bùng nổ với hàng tỷ cổ phiếu được giao dịch mỗi phiên. Giá trị khớp lệnh thường xuyên vượt ngưỡng tỷ USD, đỉnh điểm là phiên 10/1, thanh khoản toàn thị trường vượt hơn 2 tỷ USD.

Nhờ đó, danh sách doanh nghiệp tỷ USD vốn hóa cũng được kéo dài tới 61 cái tên, trong đó khá nhiều gương mặt mới lần đầu tiên xuất hiện.

Sự sôi động trên TTCK được cho là đến từ làn sóng nhà đầu tư cá nhân trong nước, nhất là trong tháng 5-6/2022, khối này đã mở mới gần 0,5 triệu tài khoản mỗi tháng. Dù nửa năm sau, lượng tài khoản mở mới đã “hạ nhiệt”, song tính từ đầu năm 2022, con số mở mới vẫn lập kỷ lục.

Cụ thể, 11 tháng đầu năm, nhà đầu tư cá nhân trong nước đã mở mới gần 2,5 triệu tài khoản chứng khoán - con số lớn nhất trong lịch sử 22 năm thành lập TTCK, vượt xa con số của cả 4 năm 2018, 2019, 2020 và 2021 cộng lại. Tính đến cuối tháng 11, tổng số tài khoản nhà đầu tư cá nhân trong nước đã vượt hơn 6,74 triệu tài khoản, tương đương khoảng 6,7% dân số.

Trong bối cảnh thị trường liên tục tăng nóng cùng số lượng nhà đầu tư cá nhân tăng đột biến, hiện tượng "làm giá", thao túng giá cổ phiếu hay doanh nghiệp cố tình lách các quy định của pháp luật để phát hành và giao dịch chứng khoán ngày càng “nổi cộm”, khiến các cơ quan quản lý buộc có những động thái quyết liệt để xử lý.

Các vụ thao túng giá của Trịnh Văn Quyết - cựu Chủ tịch HĐQT Tập đoàn FLC, Đỗ Thành Nhân - cựu Chủ tịch HĐQT Louis Holdings và hàng loạt lãnh đạo của Chứng khoán Trí Việt lần lượt bị phanh phui. Quyết tâm thanh lọc thị trường được thể hiện qua những án phạt nặng, chưa từng có tiền lệ trong quá khứ.

Chưa dừng lại, hoạt động phát hành trái phiếu sai quy định cũng được cơ quan quản lý chấn chỉnh mạnh tay. Điển hình như các vụ việc tại Tập đoàn Tân Hoàng Minh hay Công ty An Đông - đơn vị liên quan đến Tập đoàn Vạn Thịnh Phát.

… cho tới khi “lao dốc”

Những vụ việc trên cùng một số yếu tố khác như lãi suất tăng; thắt chặt tín dụng đối với các phân khúc cho vay rủi ro cao, bao gồm đầu tư bất động sản, chứng khoán… đã gây ảnh hưởng tới thị trường chung, nhất là tâm lý các nhà đầu tư cá nhân – bộ phận chiếm đến 90% cơ cấu nhà đầu tư, qua đó tác động tiêu cực đến TTCK.

VN-Index sau khi tạo đỉnh lịch sử đã đã bước vào nhịp điều chỉnh kéo dài bắt đầu từ tháng 4. Đồng thời, lượng thanh khoản tỷ USD “tụt áp” xuống còn khoảng 9 nghìn tỷ đồng/phiên. Đà giảm mạnh này đã làm nhiều doanh nghiệp “rớt” khỏi câu lạc bộ tỷ USD.

Đà giảm của VN-Index trở nên khốc liệt hơn khi làn sóng “call margin” diễn ra trên diện rộng, chủ yếu đến từ hoạt động đi vay của các lãnh đạo doanh nghiệp, đặc biệt là nhóm bất động sản nhằm bù đắp nguồn vốn thiếu hụt do việc phát hành trái phiếu bị siết chặt.

Một số cổ phiếu thậm chí còn giảm sàn liên tiếp hàng chục phiên cùng chuỗi giải trình “vô tiền khoáng hậu”. Lượng chất bán giá sàn ngày càng lớn qua từng phiên kéo theo nhiều kỷ lục về khớp lệnh trong quá khứ bị xô đổ khi cổ phiếu được “giải cứu”.

Cũng trong bối cảnh TTCK cở sở giảm sâu, thị trường chứng khoán phái sinh lại tăng trưởng mạnh mẽ với khối lượng giao dịch trung bình hợp đồng tương lai chỉ số VN30 tăng từ 10.954 hợp đồng/phiên năm 2017 lên gần 250.000 hợp đồng/phiên trong 11 tháng đầu năm 2022. Khối lượng hợp đồng mở (OI) của Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 từ 8.077 hợp đồng tại thời điểm cuối năm 2017 đã tăng lên 49.170 hợp đồng vào cuối tháng 10/2022.

Đặc biệt, phiên giao dịch ngày 25/10/2022 ghi nhận khối lượng giao dịch đạt 647.45 hợp đồng - mức lớn nhất trong lịch sử hoạt động của thị trường chứng khoán phái sinh. Trong khi đó, OI cao nhất đạt 65.760 hợp đồng vào ngày 17/8/2022.

Với những tác động trái chiều từ cả nội tại bên trong và yếu tố bên ngoài, TTCK Việt đã trải qua một năm “thăng trầm”. Chỉ sau hơn nửa năm, VN-Index đã rơi từ vùng đỉnh trên 1.500 điểm (đầu tháng 4) xuống đáy 2 năm (giữa tháng 11). Thậm chí có thời điểm, VN-Index còn nhúng xuống 874 điểm.

Biến động mạnh liên tiếp đã đưa VN-Index thường xuyên lọt top các chỉ số tăng/giảm mạnh nhất thế giới. Vào thời điểm xuống đáy, VN-Index còn đứng đầu tất cả các bảng xếp hạng giảm mạnh nhất thế giới trong toàn bộ các khung thời gian phổ biến như ngày, tuần, tháng, 3 tháng, 6 tháng, từ đầu năm và một năm.

Đáng chú ý, ngược với đà bán ròng kỷ lục của nhà đầu tư trong nước, nhà đầu tư nước ngoài lại có động thái mua ròng liên tục trong thời gian qua với giá trị rất lớn, nổi bật là các quỹ ETF. Chỉ trong khoảng gần 2 tháng trở lại đây, khối ngoại đã mua ròng 26.600 tỷ đồng trên HoSE, qua đó đảo chiều dòng vốn ngoại vào TTCK Việt Nam. Tính từ đầu năm, khối này đã mua ròng khoảng hơn 1 tỷ USD cổ phiếu Việt Nam.

Trong bối cảnh đó, Bộ Tài chính và Ủy ban chứng khoán Nhà nước đã ban hành nhiều thay đổi mang tính bước ngoặt nhằm nâng cao tính minh bạch về thông tin, hỗ trợ tối đa cho hoạt động đầu tư lành mạnh. Đó là công bố dữ liệu giao dịch tự doanh; yêu cầu giải trình cổ phiếu trần/sàn 5 phiên liên tiếp; đổi cách tính giá thanh toán ngày đáo hạn phái sinh; rút ngắn giao dịch T+; giao dịch lô lẻ HoSE; và nâng tỷ lệ ký quỹ chứng khoán phái sinh.

Thị trường trái phiếu cũng có nhiều thay đổi quan trọng, đặc biệt sau khi Chính phủ ban hành Nghị định 65/2022/NĐ-CP ngày 16/9/2022 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 153/2020/NĐ-CP ngày 31/12/2020 quy định về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại thị trường trong nước và chào bán trái phiếu doanh nghiệp ra thị trường quốc tế.

Một trong những cột mốc quan trọng đánh dấu sự hoàn thiện của quá trình tái cấu trúc mô hình tổ chức TTCK Việt Nam là sự ra đời của Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) trên cơ sở chuyển đổi Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD).

Việc thành lập VSDC được xem như bước tiếp nối sau sự ra đời của Sở GDCK Việt Nam (VNX). Động thái thể hiện nỗ lực hoàn thiện cơ chế quản lý và tổ chức vận hành thị trường nhằm đảm bảo thị trường hoạt động hiệu quả, công bằng, công khai, minh bạch, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân tham gia thị trường.

Đây cũng là một bước đi chiến lược chủ động hội nhập thị trường tài chính quốc tế, tăng sức cạnh tranh và từng bước thu hẹp khoảng cách phát triển giữa TTCK Việt Nam với các thị trường trong khu vực và trên thế giới; triển khai mạnh mẽ hơn nữa các giải pháp để sớm nâng hạng thị trường.