Áp dụng bộ chỉ số đổi mới sáng tạo địa phương trên toàn quốc

Kết quả đổi mới sáng tạo cao hơn mức độ phát triển

Tương tự nhiều quốc gia khác trên toàn thế giới, từ năm 2017, Việt Nam đã sử dụng bộ chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) do Tổ chức Sở hữu trí tuệ Thế giới (WIPO) công bố hằng năm để xác định các điểm mạnh, điểm yếu của quốc gia, nhằm đưa ra những biện pháp cải thiện phù hợp và kịp thời xây dựng, ban hành các chính sách có liên quan.

Báo cáo GII 2022 của WIPO ghi nhận Việt Nam xếp thứ 48/132 về chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu và đứng thứ 2 trong nhóm 36 nền kinh tế thu nhập trung bình thấp. So với khu vực Đông Nam Á, Việt Nam vẫn giữ vị trí thứ 3, sau Singapore và Thái Lan.

Trong 12 năm liền, Việt Nam luôn có kết quả đổi mới sáng tạo cao hơn so với mức độ phát triển. Điều này cho thấy hiệu quả trong việc chuyển các nguồn lực đầu vào thành kết quả đầu ra đổi mới sáng tạo.

Theo Thứ trưởng Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy: “Việt Nam là một trong số ít những quốc gia thu nhập trung bình thấp được WIPO ghi nhận có tốc độ bắt kịp về đổi mới sáng tạo nhanh nhất”.

Tuy nhiên, tình hình thực tế cho thấy các địa phương còn lúng túng trong việc tham gia thực hiện Nghị quyết của Chính phủ về cải thiện chỉ số GII cấp quốc gia. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến điều này.

Cụ thể, chỉ số GII là chỉ số đo lường ở quy mô quốc gia, nên khi áp dụng vào từng địa phương thì sẽ không có số liệu thống kê tương đương. Đồng thời, phương pháp đánh giá theo quy chuẩn quốc tế còn mới lạ, dẫn đến những điểm không phù hợp với cấp địa phương của Việt Nam.

Bên cạnh đó, do các địa phương có sự khác biệt về quy mô kinh tế - xã hội, dân số, đất đai, cơ cấu kinh tế và định hướng phát triển... nên các địa phương cần phải lựa chọn mô hình phát triển kinh tế - xã hội dựa trên cơ sở khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo khác nhau, phù hợp với bối cảnh, điều kiện, đặc điểm riêng có của địa phương mình.

Với những vấn đề trên, khi áp dụng GII, các địa phương không nắm được thực trạng mô hình phát triển kinh tế - xã hội dựa trên khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của địa phương mình. Do đó, nhiều địa phương kiến nghị cần có bộ chỉ số đổi mới sáng tạo dành riêng cho địa phương để căn cứ vào đó có thể chỉ đạo điều hành tốt hơn, sát với thực tiễn hơn.

Trước tình hình đó, Bộ Khoa học và Công nghệ đã phối hợp với Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) và các cơ quan liên quan xây dựng Bộ chỉ số đổi mới sáng tạo cấp địa phương (PII). Trong năm 2022, 20 tỉnh/thành phố đã thí điểm PII và cả nước dự kiến áp dụng bộ chỉ số này trong năm 2023.

Đánh giá bộ chỉ số đổi mới sáng tạo cấp địa phương

Năm 2022 là năm đầu tiên Bộ Khoa học và Công nghệ thử nghiệm xây dựng và đánh giá PII trên 20 địa phương của cả nước với mục tiêu xây dựng hệ thống đo lường năng lực, hỗ trợ và thúc đẩy phát triển từng địa phương.

20 địa phương tham gia thí điểm xây dựng PII trong năm 2022 bao gồm: Sơn La, Bắc Giang, Thái Nguyên, Hải Phòng, Quảng Ninh, Hà Nội, Ninh Bình, Vĩnh Phúc, Thanh Hóa, Nghệ An, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Phú Yên, Gia Lai, Đồng Tháp, Bến Tre, Cần Thơ, TP. HCM và Bình Dương.

Kết quả cho thấy 18 địa phương được lọt vào xếp hạng, chia thành 4 nhóm: nhóm dẫn đầu gồm 2 địa phương, nhóm 2 có 4 địa phương, nhóm 3 gồm 8 địa phương và 4 địa phương ở nhóm cuối cùng.

Trong đó, Hà Nội có điểm số cao nhất là 61.07 (xếp hạng 1), tiếp theo là Đà Nẵng (56.69, hạng 2) và TP. HCM (52.27, xếp thứ 3). Sơn La là địa phương có điểm số thấp nhất (26.49, xếp hạng 18). Bên cạnh điểm số và xếp hạng chung, PII cũng thể hiện rõ kết quả từng chỉ số, nhóm chỉ số và trụ cột của mỗi địa phương.

"Các địa phương thuộc nhóm dẫn đầu là các địa phương phát triển kinh tế - xã hội và có hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo mạnh mẽ. Các địa phương thuộc nhóm cuối là các địa phương có hạn chế trong phát triển kinh tế - xã hội và trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo" - Thứ trưởng Bùi Thế Duy cho hay.

So sánh giữa hai chỉ số GII và PII cho thấy: chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) đánh giá dựa trên 80 tiêu chí, còn bộ chỉ số đổi mới sáng tạo cấp địa phương của Việt Nam lại đánh giá dựa trên 51 tiêu chí được lựa chọn theo cấu trúc của GII và căn chỉnh phù hợp với các địa phương.

Tuy nhiên, các tiêu chí của GII và PII đều được chia thành 7 trụ cột chính. 5 trụ cột đầu vào phản ánh những yếu tố tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội dựa trên khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo bao gồm: Thể chế, nguồn nhân lực và nghiên cứu, cơ sở hạ tầng, trình độ phát triển của thị trường và trình độ phát triển kinh doanh. Trong khi đó, 2 trụ cột sau là các trụ cột đầu ra, phản ánh kết quả tác động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo vào phát triển kinh tế - xã hội, bao gồm: sản phẩm tri thức, sáng tạo và công nghệ, tác động.

Theo đó, khung chỉ số PII được xây dựng mang tính tương đồng hơn, giúp từng địa phương có thể soi chiếu, từ đó điều chỉnh phù hợp để thúc đẩy phát triển kinh tế, tăng năng lực cạnh tranh.

Trong nước hiện có một số bộ chỉ số về năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI), cải cách hành chính (PAR Index) hay chuyển đổi số (DTI)...

"PII được kỳ vọng sẽ là công cụ để mỗi tỉnh/thành phố xác định rõ điểm mạnh, yếu, yếu tố tiềm năng và điều kiện cần thiết để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội dựa trên khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo", Thứ trưởng Duy nhấn mạnh.

Trên thế giới, Trung Quốc, Ấn Độ, Columbia, Mỹ và châu Âu là những nước cũng triển khai bộ chỉ số đổi mới sáng tạo địa phương. Trong đó, Trung Quốc và Ấn Độ đã áp dụng cách tiếp cận hệ thống dựa theo bộ chỉ số GII của WIPO.

Kết quả thẩm định từ TS William Becker, chuyên gia về dữ liệu do WIPO chỉ định cho thấy, khung và các chỉ số thành phần trong bộ chỉ số đổi mới sáng tạo địa phương của Việt Nam (PII) được thiết kế phù hợp, phản ánh được hiện trạng của đối tượng cần đo lường. Các bước xử lý dữ liệu, tính toán điểm số và thứ hạng được tính toán chính xác, minh bạch và đáng tin cậy.

Theo đó, Thứ trưởng Duy đề xuất Chính phủ triển khai chính thức PII từ 2023 trên phạm vi toàn quốc. Trong quá trình đó, Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ hỗ trợ các địa phương trong việc tìm hiểu phương pháp, cách tính toán, ý nghĩa của các chỉ số xếp hạng và cách thức thu thập, cung cấp thông tin phục vụ đánh giá, xếp hạng.