Các công ty Fintech đang 'ngồi ghế nóng' khi một loạt sai phạm cho vay bị vào tầm ngắm

Không lâu sau khi kết thúc vòng cấp vốn trị giá 50 triệu USD vào đầu tháng 3, F88 Investment đã phải đối mặt với cáo buộc về việc một số nhân viên đã sử dụng các phương pháp tống tiền trong các hoạt động đòi nợ.

Công an ở một số tỉnh cũng cho biết không ít cửa hàng trong số 830 chi nhánh của công ty đã thu các khoản phí "cắt cổ" khách hàng.

Nhóm khách hàng chưa sử dụng dịch vụ ngân hàng và dịch vụ tài chính ngân hàng - phân khúc chiếm khoảng 70% dân số ở Việt Nam - đã trở thành tâm điểm chú ý khi cuộc điều tra đối với F88 xảy ra. Bối cảnh đại dịch Covid-19 kéo dài và điều kiện kinh tế bất ổn trong vài năm qua đã làm gia tăng nhanh chóng nhu cầu vay vốn nhanh và dễ dàng.

Vẫn chưa rõ liệu F88 - được cho là đang lên kế hoạch chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng - có thực sự tham gia vào các hoạt động cho vay nặng lãi hay không. Tuy nhiên, vụ việc đã khiến các công ty fintech khác gặp rắc rối, đặc biệt là những công ty cung cấp các khoản vay dưới chuẩn hoặc các lựa chọn tài chính thay thế khác cho các khoản vay ngân hàng truyền thống.

Ông Hoàng Minh Đức, cố vấn đặc biệt của công ty luật Duane Morris, Hoa Kỳ, cho biết: “Theo tôi, các cơ quan chức năng có vẻ khá cởi mở với sự xuất hiện của các mô hình fintech mới này, nhưng một khi các mô hình fintech vướng phải bê bối liên quan đến gian lận và sai phạm, các biện pháp nghiêm ngặt hơn sẽ được thực hiện."

Trong những năm gần đây, chính phủ đã đẩy mạnh cuộc chiến chống hoạt động cho vay nặng lãi và các phương thức đòi nợ khủng bố. Tuy nhiên, như Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm đã phát biểu có “những thách thức lớn” khi cho vay qua Internet.

Đơn đặt hàng sản xuất giảm và nền kinh tế toàn cầu suy yếu đã ảnh hưởng đến sinh kế của hàng triệu công nhân nhà máy. Nhiều người dựa vào sự hỗ trợ tài chính phi ngân hàng như cho vay nặng lãi và thị trường “tín dụng đen” để sống qua ngày.

Theo nền tảng nghiên cứu Merchant Machine có trụ sở tại Vương quốc Anh, 69% dân số Việt Nam không có tài khoản ngân hàng hoặc không sử dụng dịch vụ ngân hàng. Ngân hàng Nhà nước cho biết theo số liệu của năm 2020 thì trong khi 70% người trưởng thành ở Việt Nam có tài khoản ngân hàng, nhưng gần một nửa trong số đó không có khả năng tiếp cận tín dụng.

Những thống kê này - kết hợp với số lượng lớn người dùng điện thoại thông minh của Việt Nam (94,2 triệu) và tỷ lệ sử dụng internet cao (khoảng 70% đến 80%) - là tín hiệu tốt cho sự phát triển của các mô hình fintech khác nhau.

Các mô hình đó bao gồm mua ngay trả sau (BNPL), truy cập tiền lương kiếm được (EWA), cho vay ngang hàng và tài trợ cho người bán thương mại điện tử. 

Vào tháng 10 năm 2022, công ty BNPL Fundiin của Việt Nam đã hoàn tất vòng gọi vốn Series A trị giá 5 triệu USD, trong khi công ty khởi nghiệp EWA Gimo có trụ sở tại Hà Nội đã huy động được 5,1 triệu USD vào tháng trước.

Kredivo của Indonesia, do kỳ lân FinAccel của Singapore điều hành, đã vào Việt Nam vào năm 2021 với mục tiêu trở thành công ty dẫn đầu thị trường trong không gian BNPL.

Gimo là startup đang phục vụ khoảng 500.000 công nhân Việt Nam tại 100 doanh nghiệp. Theo giám đốc điều hành và đồng sáng lập Nguyễn Quân, 40% người dùng dịch vụ của công ty cho biết họ không còn sử dụng hoặc ít phụ thuộc vào hoạt động cho vay cắt cổ vì họ có quyền truy cập vào khoản thanh toán theo yêu cầu.

Trả lương theo yêu cầu cho phép người lao động được lĩnh một phần tiền lương trước khi đến kỳ trả lương.

Trong khi các nhà phân tích coi các giải pháp tài chính này là những giải pháp thay thế cần thiết cho các khoản vay ngân hàng, thì nhiều giải pháp trong số đó vẫn nằm trong vùng tối rất khó kiểm soát.

“Chính phủ vẫn cảnh giác với fintech vì fintech có thể dễ dàng bị bóp méo ở Việt Nam, khiến khó giám sát và quản lý chúng hơn,” ông Đức cho biết.

Trong một báo cáo năm 2021, tổ chức xếp hạng tín dụng FiinRatings có trụ sở tại Việt Nam cũng chỉ ra một rủi ro khác liên quan đến những thay đổi về quy định có thể xảy ra – việc áp trần lãi suất và phí đối với hoạt động cho vay có thể làm giảm đáng kể doanh thu của các công ty này. 

“Về lâu dài, lĩnh vực cho vay thay thế dự kiến ​​sẽ có triển vọng tích cực do tỷ lệ thâm nhập tín dụng tiêu dùng của Việt Nam vẫn còn thấp so với các quốc gia trong khu vực, (và) cơ cấu dân số vàng (trong đó tỷ lệ lao động gấp đôi tỷ lệ người phụ thuộc), thu nhập (dùng một lần) ngày càng tăng và nhu cầu tiêu dùng cao,” FiinRatings lưu ý. 

Những điều này cũng sẽ giúp chính phủ đạt được "các mục tiêu toàn diện tài chính quốc gia và giải quyết vấn đề tín dụng đen", tổ chức này cho biết thêm.

Trong khi chính phủ đang thúc giục các ngân hàng và tổ chức tài chính giúp người có thu nhập thấp tiếp cận tín dụng dễ dàng hơn thông qua các giải pháp mới, thì việc để những người này hiểu được hệ thống ngân hàng phức tạp lại là quá khó.  

Ông Bùi Hải An, Phó tổng giám đốc Timo, một trong những ngân hàng kỹ thuật số đầu tiên của Việt Nam, cho biết: “Các ngân hàng và tổ chức tín dụng được cấp phép bị ràng buộc bởi các cơ quan quản lý. Vì phần lớn là công ty đại chúng nên lãnh đạo và cổ đông có thể cũng không sẵn sàng thử nghiệm những ý tưởng mạo hiểm...

“Không nhiều tổ chức có thể chấp nhận rủi ro khi cung cấp các khoản vay cho những người đi vay có dữ liệu lịch sử tín dụng hạn chế hoặc không đáng tin cậy.”

Ông nói thêm rằng cách tiếp cận hiện tại của nhiều ngân hàng Việt Nam là làm quen với các thông lệ tốt nhất của thị trường bằng cách hợp tác và hỗ trợ các công ty khởi nghiệp fintech.

Một cuộc khảo sát năm 2020 của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cho thấy 95% ngân hàng thương mại đã xây dựng hoặc đang có kế hoạch xây dựng chiến lược chuyển đổi số. Theo NHNN, Việt Nam hiện là một trong những quốc gia hoạt động tốt nhất thế giới về ngân hàng số, với khoảng 15 nghìn tỷ đồng được rót vào các nỗ lực chuyển đổi kỹ thuật số cho đến nay.

“Tôi tin rằng các nhà đầu tư vẫn đang đặt cược vào một 'mỏ vàng' mà chỉ fintech mới có thể khai thác, và khả năng đủ mạnh, đủ tinh gọn để giành chiến thắng khi được cơ quan chức năng cấp phép”, ông An lưu ý.

"Sẽ là ngây thơ nếu nói rằng các ngân hàng Việt Nam không bắt kịp fintech. Câu hỏi đặt ra là các ngân hàng đã làm điều đó như thế nào?"