Tính đến tháng 2 năm nay, Việt Nam là một trong những quốc gia xuất khẩu các sản phẩm dệt may và da giày lớn nhất thế giới. Trong giai đoạn 2015-2022, tốc độ tăng trưởng về kim ngạch xuất khẩu của hai ngành dệt may, da giày không ngừng gia tăng, đạt mức trung bình là 64,3%. Trong đó, sản lượng xuất khẩu sang thị trường châu Âu luôn chiếm một tỉ trọng lớn. Đặc biệt, kim ngạch xuất khẩu của dệt may sang các nước EU trong năm 2022 là 4,5 tỉ USD, chiếm tỉ trọng 12% tổng kim ngạch xuất khẩu của ngành. Con số tương ứng của ngành da giày là 6,9 tỉ USD và 24,5%.
Bên cạnh đó, Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA) được ký kết năm 2019 đi vào thực tiễn đã góp phần thúc đẩy mạnh mẽ thương mại giữa hai đối tác, giúp các doanh nghiệp Việt tham gia sâu rộng hơn vào các chuỗi cung ứng dệt may và da giày toàn cầu.
Theo số liệu của Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS) cho thấy tỷ trọng xuất khẩu dệt may của Việt Nam vào EU sau khi bị sụt giảm mạnh vào cuối năm 2020 do tác động của đại dịch COVID-19 đã có dấu hiệu phục hồi, tăng khoảng 8% vào năm 2021 và 28,6% vào năm 2022.
Tra soát các chuỗi cung ứng có trách nhiệm trong ngành may mặc và giày dép mục tiêu góp phần giảm thiểu tình trạng mua hàng thiếu trách nhiệm, vi phạm về quyền con người và môi trường trong chuỗi cung ứng. Ảnh minh họaHoạt động kinh doanh của các công ty đa quốc gia và các chuỗi cung ứng dệt may, da giày toàn cầu đã mang lại tăng trưởng cao về mặt kinh tế và việc làm. Tuy nhiên, các thực hành mua hàng thiếu trách nhiệm, các vi phạm về quyền con người và môi trường trong chuỗi cung ứng dệt may, da giày còn diễn ra tương đối phổ biến. Do đó, sự ra đời của Bộ Nguyên tắc hướng dẫn về Kinh doanh và Quyền con người của Liên hợp quốc năm 2011 và Hướng dẫn của OECD về tra soát các chuỗi cung ứng có trách nhiệm trong ngành may mặc và giày dép năm 2017 nhằm mục tiêu góp phần giảm thiểu tình trạng này. Mặc dù vậy, số lượng công ty đa quốc gia, nhãn hàng thực hiện tốt các nguyên tắc và hướng dẫn này còn hạn chế.
Thực trạng này đã góp phần đẩy nhanh các nỗ lực mạnh mẽ tại Châu Âu trong việc ban hành các quy định mang tính bắt buộc để thúc đẩy các thực hành kinh doanh có trách nhiệm. Năm 2021, Chính phủ Đức ban hành Luật về Trách nhiệm tra soát của doanh nghiệp nhằm ngăn ngừa các vi phạm về quyền con người trên toàn chuỗi cung ứng. Nhiều quy định khác cũng đang được dự thảo và dự kiến sẽ sớm được ban hành như Chỉ thị của EU về Trách nhiệm tra soát tính bền vững của doanh nghiệp, Luật về trách nhiệm tra soát môi trường và quyền con người của Hà Lan, Lệnh cấm lao động cưỡng bức của EU.
Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia kinh tế, những biến chuyển này vừa mang đến thách thức cho các nhãn hàng và doanh nghiệp cung ứng trong chuỗi giá dệt may, da giày nhưng đồng thời cũng là cơ hội để các bên đẩy mạnh các sáng kiến hợp tác, thực hành mua hàng có trách nhiệm, tăng cường năng lực sản xuất và cải thiện điều kiện làm việc cho người lao động.
Chia sẻ về vấn đề này, tại cuộc thảo luận song phương giữa hai nhóm chuyên gia Hà Nội và Paris về chủ đề “Thực hiện hiệu quả tra soát chuỗi cung ứng: Góc nhìn thực tiễn từ Việt Nam”, ông Trương Văn Cẩm, Phó Chủ tịch VITAS chia sẻ ngành Dệt May Việt Nam đang hướng đến phát triển bền vững, việc tra soát tạo ra sự minh bạch thu hút sự quan tâm đặt hàng của các nhãn hàng tạo cơ hội các doanh nhỏ tham gia chuỗi cung ứng…tuy nhiên cũng mang đến nhiều thách thức nhất là sẽ làm gia tăng chi phí, cần có sự chia sẻ trách nhiệm từ phía các nhãn hàng, sự hỗ trợ hợp tác của các tổ chức quốc tế…
Còn theo ông Lưu Tiến Chung, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt May Việt Nam cho biết: “Để thực hiện quyền con người trong chuỗi cung ứng hiệu quả, cần có cam kết rõ ràng của các bên, định rõ được trách nhiệm của từng bên và cách thức hợp tác, chia sẻ trách nhiệm. Thực hiện tra soát chuỗi cung ứng áp dụng ở cấp độ doanh nghiệp cung ứng cần có lộ trình và nên bắt đầu với các doanh nghiệp tiên phong, những doanh nghiệp có mức độ cam kết, nhận thức cao hơn và có năng lực, nguồn lực để triển khai”.
Do đó, ông Chung đồng thời nhấn mạnh: Các nhãn hàng, bên mua hàng cũng cần tạo động lực để các doanh nghiệp cung ứng duy trì và nhân rộng các nỗ lực cải thiện trong ngành, ưu tiên cho các vấn đề về người lao động, vì người lao động là yếu tố quan trọng nhất, là động lực mạnh mẽ nhất cho sự phát triển của ngành…
Những yêu cầu về năng suất và chất lượng chính là góp phần kiến tạo môi trường kinh doanh thuận lợi và bình đẳng cho doanh nghiệp, tuy nhiên theo ông Nguyễn Văn Bình, Vụ trưởng Vụ Pháp chế Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội Việt Nam: “Trong bối cảnh có rất nhiều bộ tiêu chuẩn, quy định khác nhau liên quan đến thực hành và tra soát kinh doanh có trách nhiệm của ngành, của các nhãn hàng quốc tế và của các quốc gia thị trường , doanh nghiệp sẽ gặp nhiều khó khăn khi phải đáp ứng yêu cầu của nhiều bên”.
Vì vậy, ông Nguyễn Văn Bình lưu ý, các nhãn hàng cần tăng cường đối thoại, hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất để họ có thêm nguồn lực thực hiện việc cải thiện một cách thực chất, nâng cao năng suất và đảm bảo quyền của người lao động, cơ quan nhà nước cần phát huy vai trò điều hành thông qua việc rà soát các tiêu chuẩn và quy định pháp luật trong nước để đảm bảo tinh thần của các yêu cầu này được phản ánh trong luật pháp, chính sách của quốc gia...
