Ngân hàng cũng có phần trách nhiệm
Liên quan vụ việc hàng loạt doanh nghiệp điều viết đơn cầu cứu vì bị lừa 100 container điều xuất khẩu, trị giá hàng trăm triệu USD (theo thông tin từ Hiệp hội Điều), câu hỏi đặt ra là ngân hàng có phải chịu trách nhiệm?
Được biết, với các lô hàng xuất khẩu này, doanh nghiệp xuất khẩu điều tại Việt Nam đã ủy nhiệm thu cho 5 ngân hàng Việt Nam thông qua phương thức nhờ thu trả tiền trao chứng từ (D/P).
Theo hình thức này, doanh nghiệp xuất khẩu sẽ trao chứng từ gốc cho ngân hàng Việt Nam để ngân hàng chuyển sang cho ngân hàng mà nhà nhập khẩu chỉ định. Nhận được chứng từ, ngân hàng đó sẽ yêu cầu doanh nghiệp nhập khẩu thanh toán, thanh toán xong mới trao chứng từ gốc để nhà nhập khẩu nhận hàng. Tuy nhiên, hiện nay, các ngân hàng mà đối tác nhập khẩu chỉ định cho biết không nhận được chứng từ gốc hoặc đã chuyển trả lại chứng từ gốc, song không cho biết đã trả chứng từ gốc qua kênh nào. Các doanh nghiệp xuất khẩu đang hết sức hoang mang không biết chứng từ gốc ở đâu, bởi bất kỳ ai có chứng từ gốc đều có thể nhận hàng.
Trao đổi với phóng viên Báo Đầu tư, đại diện một trong 5 ngân hàng thu hộ cho hay: “Việc thẩm định uy tín của nhà nhập khẩu cũng như ngân hàng nhập khẩu không nằm trong hợp đồng. Chúng tôi chỉ là đơn vị trung gian đứng ra thu hộ, danh sách ngân hàng, địa chỉ là do khách hàng cung cấp”.
Nhiều luật sư cho hay, trong vụ lừa đảo hàng trăm triệu USD trên, ngân hàng không phải gánh trách nhiệm nếu chiểu theo hợp đồng, bởi ngân hàng chỉ là bên đứng ra thu hộ, danh sách ngân hàng nhận chứng từ là do phía doanh nghiệp xuất khẩu cung cấp. Thiệt hại chủ yếu do sơ suất của doanh nghiệp. Tuy vậy, nếu có trường hợp phía ngân hàng đối tác là ngân hàng ‘ma” hoặc ngân hàng thật, nhưng địa chỉ ma, thì ngân hàng Việt cũng sẽ phải chịu một phần trách nhiệm.
“Danh sách ngân hàng uy tín thường rất rõ ràng vì liên thông quốc tế. Còn nếu như có trường hợp ngân hàng uy tín mà địa chỉ ma, thì việc mất chứng từ gốc là do lỗi của bên chuyển phát và một phần do sự cẩu thả của ngân hàng. Tất nhiên, bị lừa đảo như thế này thì lỗi do sự bất cẩn của doanh nghiệp xuất khẩu là chủ yếu”, ông Hà Huy Phong, Giám đốc Công ty Luật TNHH Inteco nhận định.
Thận trọng trước những đơn hàng lớn, thanh toán qua hình thức D/P
Trong khi ngân hàng không chịu bất kỳ thiệt hại nào từ thương vụ lừa đảo lớn trên, thì nhiều doanh nghiệp xuất khẩu điều đứng trước nguy cơ thiệt hại lớn.
Theo ông Phan Minh Thông, Chủ tịch HĐQT Phúc Sinh Group, nhiều năm trước, công ty ông cũng dính chiêu lừa tương tự. Theo đó, đối tác Bulgaria đặt mua 50 container hạt tiêu trị giá hàng triệu USD và thanh toán qua hình thức ngân hàng thu hộ. Sau khi thỏa thuận xong điều khoản thanh toán, đối tác đột ngột gọi điện đề nghị thanh toán qua ngân hàng tại Thổ Nhĩ Kỳ.
Bên cạnh việc kiểm tra thật kỹ thông tin đối tác qua nhiều kênh khác nhau, doanh nghiệp xuất nhập khẩu còn phải cẩn trọng trong khâu thanh toán.
Theo lời khuyên của Vietcombank - ngân hàng mà Phúc Sinh sử dụng dịch vụ - công ty yêu cầu đối tác cung cấp tên ngân hàng tại Thổ Nhĩ Kỳ. Sau khi xác nhận đây là ngân hàng lớn, có thứ hạng, Phúc Sinh mới đồng ý ký hợp đồng. Tuy nhiên, sau 3 ngày gửi chứng từ, phía nhà vận chuyển thông báo phía ngân hàng Thổ Nhĩ Kỳ từ chối nhận vì không có khách hàng nào có tên như Phúc Sinh thông báo, đồng thời cho biết sẽ chuyển trả lại chứng từ. Khi Phúc Sinh liên lạc lại với đối tác Bulgaria, thì đối tác này khẳng định ngân hàng nhầm và liên tục xin số vận đơn. Nhờ tỉnh táo, ông Thông đã nhận ra đây là vụ lừa đảo và kiên quyết không giao số vận đơn cho đối tượng, nhờ vậy thoát được vụ lừa đảo.
Trong khi đó, trao đổi với phóng viên Báo Đầu tư, giám đốc một doanh nghiệp thủy sản cho hay, cách đây 5 năm, doanh nghiệp này đã dính vào chiêu lừa tương tự cho một lô hàng xuất khẩu thủy sản sang Italy. Tuy nhiên, không may mắn như Phúc Sinh, doanh nghiệp này đã bị sập bẫy lừa.
Trước tình trạng ngày càng nhiều doanh nghiệp Việt Nam bị lừa đảo khi làm ăn với đối tác nước ngoài, luật sư Trần Xuân Tiền, Trưởng Văn phòng Luật sư Đồng Đội cho hay, thực tế nhiều doanh nghiệp Việt Nam ký kết hợp đồng thương mại với đối tác mà chưa thẩm tra năng lực của đối tác.
“Nhiều doanh nghiệp Việt Nam bị lừa do không tìm hiểu kỹ về đối tác, thường không trực tiếp gặp mặt, mà chỉ giao dịch qua thư điện tử, điện thoại, fax, nên không kiểm tra được tính xác thực của đối tác”, ông Tiền nhận định.
Ngoài ra, nhiều chuyên gia cho rằng, rủi ro xảy ra là do nhiều doanh nghiệp do hoa mắt trước các hợp đồng chào hàng giá hời, nên nhanh chóng chấp nhận các điều khoản thanh toán, lựa chọn các hình thức thanh toán rủi ro.
Vì vậy, các chuyên gia cảnh báo, bên cạnh việc kiểm tra thật kỹ thông tin đối tác qua nhiều kênh khác nhau, doanh nghiệp xuất nhập khẩu còn phải cẩn trọng trong khâu thanh toán.
Theo đó, doanh nghiệp nên đề nghị đối tác sử dụng L/C không hủy ngang mở tại các ngân hàng uy tín quốc tế. Không nên chọn hình thức thanh toán D/A, thanh toán qua hình thức chuyển tiền bằng Western Union. Đối với thanh toán D/P, doanh nghiệp Việt Nam nên sử dụng mức cọc trên 50% và phải chọn ngân hàng uy tín.
