Ông Tim Cook, CEO Apple và là người đứng sau hành trình xây dựng chuỗi cung ứng của Apple tại Trung Quốc - Ảnh: Getty Images
Năm 2007, Nokia có khoảng 900 triệu người dùng. Vị thế thống trị thị trường của thương hiệu Phần Lan khiến Tạp chí Forbes khi đó có bài viết về công ty này với tựa đề: “Liệu công ty nào có thể theo kịp ông vua điện thoại di động Nokia?” Cùng năm đó, Apple ra mắt điện thoại thông minh iPhone.
16 năm qua, câu chuyện Nokia bị iPhone đánh bại được nhiều người biết đến. Nokia được cho là không có đủ kiến thức về phần mềm để theo kịp người sáng lập có tầm nhìn sâu rộng Steve Jobs và chuyên gia thiết kế Jony Ive của Apple.
Tuy nhiên, các tính năng cảm ứng đa điểm và toàn màn hình của iPhone không phải là lợi thế duy nhất của Apple. Công ty Mỹ cũng đã vượt qua Nokia về phần cứng và sản xuất thậm chí trước khi iPhone ra mắt thị trường. Apple đã làm được điều này bằng cách đặt cược lớn vào Trung Quốc và lĩnh vực sản xuất của quốc gia này.
VẬN MỆNH GẮN VỚI TRUNG QUỐC TỚI MỨC KHÓ THÁO GỠ
Nhà nghiên cứu về chuỗi cung ứng Kevin O’Marah chia sẻ ông nhớ rất rõ sự bối rối của mình vào giữa năm 2007 khi Apple đột nhiên nhảy vọt lên vị trí thứ 2 trong top 25 Chuỗi cung ứng – bảng xếp hạng thường niên về các chuỗi cung ứng doanh nghiệp hoạt động tốt nhất thế giới.
“Khi ấy ai cũng sốc. Kiểu như ‘Cái gì? Điều này thật vô lý. Họ (Apple) chẳng có danh tiếng gì cả’”, ông O’Marah kể.
Việc có mặt trong bảng xếp hạng trên là một dấu hiệu sớm cho thấy sự thay đổi lớn trong hoạt động của Apple – công ty giữ vị trí số 1 của bảng xếp hạng trong 7 năm sau đó. Thời điểm ấy, Apple đã trở thành công ty giá trị nhất thế giới, nhưng cũng tự đặt mình vào tâm điểm của những căng thẳng địa chính trị.
Ông O’Marah nhận ra rằng Apple không thực sự “thuê ngoài” sản xuất ở Trung Quốc như nhiều người tưởng. Thay vào đó, nhà sản xuất iPhone đã bắt đầu xây dựng hoạt động sản xuất và cung ứng phức tạp, chuyên sâu và tốn kém tới mức vận mệnh của công ty gắn liền với Trung Quốc theo cách khó có thể tháo gỡ.
Trong gần hai thập kỷ qua, Apple đã đưa những nhà thiết kế sản phẩm và kỹ sư thiết kế sản xuất hàng đầu của mình tới Trung Quốc, cùng lúc đưa họ vào nhà máy của các nhà cung cấp trong nhiều tháng.
Những nhân viên của Apple này giữ vai trò không thể thiếu trong việc thiết kế quy trình sản xuất mới, giám sát những chi tiết nhỏ nhất của quá trình sản xuất cho đến khi mọi thứ đi vào hoạt động, đồng thời theo dõi sát sao các nhà cung cấp để đảm bảo việc tuân thủ quy trình.
Apple cũng đầu tư hàng tỷ USD vào hệ thống máy móc dành riêng để sản xuất các thiết bị của mình, đồng thời xây dựng chuyên môn đặc thù mà các đối thủ của họ thậm chí không biết đến chứ chưa nói tới việc cạnh tranh. Việc này đã làm thay đổi Apple và cả Trung Quốc.
“Những năng lực công nghệ mà Trung Quốc có hiện nay không phải là sản phẩm việc thu hút Apple. Đó là sản phẩm của việc Apple thâm nhập vào thị trường này và xây dựng những năng lực công nghệ đó”, ông O’Marah nói.
Năm 2011, khi kế nhiệm ông Jobs giữ vị trí CEO của Apple, ông Tim Cook đã chuyển hoạt động sản xuất của Apple từ Mỹ sang Trung Quốc, từ đó mang lại hiệu quả vượt trội làm nền tảng cho sự đi lên của Apple.
Tuy nhiên, câu chuyện thành công phi thường này cũng tạo ra một lỗ hổng lớn cho Apple, đó là sự phụ thuộc vào một quốc gia duy nhất – Trung Quốc. Hiện tại, hơn 95% iPhone, Airpods, máy tính Mac, iPad của Apple được sản xuất tại Trung Quốc. Thị trường này cũng chiếm khoảng 20% trong tổng doanh thu 74 tỷ USD của Apple trong năm ngoái. Điều này ngược lại với các đối thủ như Samsung bởi những công ty này đang giảm mạnh hoạt động sản xuất tại Trung Quốc.
Thậm chí những năm gần đây, khi cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc leo thang, Apple vẫn tiếp tục đầu tư vào Trung Quốc và củng cố hơn nữa mối liên hệ với quốc gia này.
Theo Financial Times, kết quả là Apple và mối quan hệ của công ty này với Trung Quốc bị giám sát chặt chẽ về mặt chính trị. Ông Cook và Apple hiện chịu áp lực lớn từ các nhà đầu tư và các chính trị gia Mỹ về việc “phân ly” khỏi Trung Quốc và đẩy nhanh chiến lược đa dạng hóa sản xuất. Hiện tại, Apple đã chuyển hoạt động lắp ráp một số sản phẩm từ Trung Quốc sang Việt Nam và Ấn Độ.
KHÔNG CÓ ĐƯỜNG LUI?
Trong một cuộc phỏng vấn với Financial Times, 25 chuyên gia về chuỗi cung ứng, trong đó có 9 cựu giám đốc và kỹ sư Apple, nhận định, trong dài hạn nhà sản xuất iPhone không có nhiều lối thoát khả thi khỏi Trung Quốc và trong ngắn hạn thì chẳng có lối thoát nào cả.
Apple không phải là công ty công nghệ đầu tiên thuê ngoài sản xuất ở Trung Quốc. Từ những năm 1990, các công ty như HP và Compad đã có hoạt động tại đây.
Tuy nhiên, Apple đã tận dụng cơ hội theo cách riêng đó. Thay vì chọn các linh kiện có sẵn, công ty sử dụng linh kiện tùy chỉnh, thiết kế quy trình sản xuất phía sau chúng và đưa việc lắp ráp thành các hệ thống cực kỳ phức tạp với quy mô và tính linh hoạt chưa từng có.
Trong bảng xếp hạng chuỗi cung ứng năm 2007, P&G, Toyota và Walmart đều có điểm số ít nhất gấp đôi so với Apple. Nhưng ở thước đo về “vòng quay hàng tồn kho” – đo lường hàng hóa bán được so với hàng tồn kho – Apple giữ vị trí hàng đầu.
Apple cũng đầu tư mạnh tay vào quy trình sản xuất xoay quanh các đổi mới sáng tạo về sản xuất của mình, trong khi các đối thủ thường chỉ đưa bảng thông số kỹ thuật cho các nhà cung cấp và yêu cầu sản xuất.
“Apple đã đầu tư nhiều thiết bị hơn bất kỳ công ty nào mà tôi biết trên thế giới, nhưng họ không sở hữu thiết bị mà đưa chúng vào nhà máy của công ty khác”, ông O'Marah nói.
Khi hoạt động sản xuất iPhone tăng lên, giá trị “tài sản lâu dài” của Apple tại Trung Quốc – chủ yếu là các thiết bị sử dụng trong sản xuất – đã tăng mạnh từ 370 triệu USD năm 2009 lên 7,3 tỷ USD năm 2012.
Theo ông Horace Dediu, một cựu giám đốc điều hành của Nokia, các khoản đầu tư vào máy móc, thiết bị của Apple tại Trung Quốc lớn hơn tất cả tòa nhà và cửa hàng bán lẻ của công ty cộng lại.
Số tiền đầu tư khổng lồ như vậy đã giúp Apple tạo ra những kỹ thuật sản xuất mà các công ty khác không thể tưởng tượng được. Ví dụ, năm 2008, hãng này ra mắt chiếc MacBook Pro “nguyên khối” được làm từ một khối duy nhất chứ không phải nhiều bộ phận. Đây được đánh giá là một kỳ tích về kỹ thuật công nghiệp, mang đến “mức độ chính xác chưa từng có trong ngành này”, theo mô tả của nhà thiết kế Jony Ive khi đó.
Kỹ thuật này được thực hiện bằng máy CNC, cho phép một nhà thiết kế với tệp hình ảnh 3D tạo ra các bộ phận phức tạp. Máy này đã tồn tại nhiều thập kỷ nhưng có giá lên tới 500.000 USD mỗi chiếc và thường chỉ được sử dụng để chế tạo nguyên mẫu. Theo ba cựu kỹ sư sản xuất của Apple, công ty này đã mua hơn 10.000 máy CNC, cho phép sản xuất hàng loạt thiết bị máy tính mà ông Jobs gọi là “một các hoàn toàn mới để chế tạo máy tính xách tay”. Apple sau đó nhanh chóng sử dụng kỹ thuật này để sản xuất iPhone và iPad.
Năm 2000, nhà thầu sản xuất theo hợp đồng Foxconn của Đài Loan bắt đầu sản xuất máy tính iMac cho Apple. Năm 2010, công ty này tiếp tục giành được hợp đồng sản xuất iPhone 4 và iPad. Foxconn thậm chí xây dựng các cơ sở sản xuất khổng lồ, được gọi là “Thành phố iPhone” tại Trịnh Châu, tỉnh Hà Nam và “Thành phố iPad” Thành Đô, tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc.
Từ năm 2009 đến năm 2011, sản lượng iPhone đã tăng gấp 4 lần lên 93 triệu chiếc, còn sản lượng iPad đạt 15 triệu chiếc trong 9 tháng đầu tiên ra mắt.
Tính tới tháng 10/2010, chỉ riêng các nhà máy của Foxconn tại Thẩm Quyến đã có tới 500.000 công nhân, sản xuất các sản phẩm mới cho Apple theo lịch trình nghiêm ngặt.
Mối quan hệ giữa Apple và Trung Quốc đã mang lại lợi ích cho cả đôi bên. Theo Bloomberg Intelligence, hiện tại, Trung Quốc chiếm tới 70% hoạt động sản xuất điện thoại thông minh toàn cầu. Trung Quốc cũng xây dựng được nền tảng kỹ thuật phức tạp mà theo mô tả của ông Jay Goldberg, người sáng lập công ty tư vấn công nghệ D/D Advisors, “Đó là cả một hệ sinh thái thực sự rất phát triển”.
Năm 2021, số lượng tổ chức tại Trung Quốc được chứng nhận có “hệ thống quản lý chất lượng” — chứng nhận ISO 9001 — là 426.716, chiếm khoảng 42% tổng số toàn cầu. Trong khi đó, con số này ở Ấn Độ là 36.505 và Mỹ là 25.561.
Sự vượt trội này đã định hình lại nền kinh tế toàn cầu, mang lại cho Trung Quốc tầm ảnh hưởng mà chỉ có Mỹ mới có thể cạnh tranh được. Apple đã tham gia ngay từ đầu và mang lại cho Bắc Kinh sức mạnh đó. Tuy nhiên, tình hình giờ đây khá rắc rối.
Nhà máy của Foxconn ở Trịnh Châu, Trung Quốc đóng vai trò quan trọng với Apple - Ảnh: Getty Images
“Rất khó để Apple từ bỏ hệ thống đó”, ông Goldberg nhận xét. “Việc từ bỏ khá rủi ro. Họ không thể chỉ nói rằng chúng tôi sẽ xây nhà máy ở nơi khác, bởi các nhà thầu phụ và nhà cung cấp cho các nhà máy khác đều nằm ở phía Nam Trung Quốc”.
Ví dụ, nếu Foxconn cần lắp đặt một hệ thống hàn siêu âm - quá trình hàn kim loại hoặc nhựa bằng năng lượng siêu âm, họ có thể huy động một lượng công ty bất kỳ để điều hành dây chuyền và tuyển dụng lao động.
“Ở đó có tất cả những công ty chuyên dụng và điều này không tồn tại ở bất kỳ nơi nào khác trên thế giới”, ông Goldberg nói. “Những gì Trung Quốc mang lại không chỉ đơn giản là lao động, mà là toàn bộ hệ sinh thái gồm quy trình đã được xây dựng trong nhiều năm”.
Theo ông Aaron Friedberg, tác giả của cuốn sách "Getting China Wrong", chính Apple đã để cho tình hình đi xa như hiện tại và tự gây ra các vấn đề của mình.
“Rõ ràng họ không có lối thoát nào cả”, ông nói.
