Đầu tháng 12, giá mít Thái ở Đắk Lắk và Hậu Giang giao tại vườn rớt thê thảm, xuống mức thấp kỷ lục chỉ còn từ 2.000 đồng/kg vì không thể xuất khẩu sang Trung Quốc, hàng hóa ùn ứ cửa khẩu.
Tương tự, thời điểm tháng 7/2020, khi chính quyền Trung Quốc siết mạnh xuất khẩu tiểu ngạch, còn chính ngạch thì gặp khó khăn lớn do sức tiêu thụ thấp, giá trái sầu riêng Việt giao tại vườn lao dốc chưa từng thấy, còn 30.000-35.000 đồng/kg.
Thực tế, hiện nay hàng hóa nông sản của Việt Nam đang lệ thuộc lớn vào thị trường Trung Quốc. Mỗi khi nước này chuyển trạng thái đóng mở thông quan thì Việt Nam luôn nằm trong thế bị động và liên tục lặp lại điệp khúc rớt giá vì hàng không thể xuất khẩu.
Đặc biệt, thời gian tới khi đất nước hơn 1,4 tỷ dân siết chặt hoạt động nhập khẩu, nông sản Việt sẽ phải đối mặt với rất nhiều thách thức.
Xe chở nông sản xuất khẩu sang Trung Quốc ùn ứ gần 1 tháng nay tại cửa khẩu Lạng Sơn. Ảnh: Thạch Thảo.
Nghịch lý giá nông sản
Những ngày vừa qua, hàng nghìn xe container chở nông sản xuất khẩu Trung Quốc lại ùn ứ tại các cửa khẩu ở Lạng Sơn. Hiện có ít nhất 4.581 xe nông sản chưa thể xuất khẩu. Tình trạng này khiến giá nông sản đầu ra ở thị trường trong nước liên tục sụt giảm.
Đơn cử, giá thanh long ruột trắng giảm còn trên dưới 8.000 đồng/kg; ruột đỏ khoảng 12.000-15.000 đồng/kg; giá mít Thái giảm còn 4.000-9.000 đồng/kg, thậm chí có loại xuống mức 2.000 đồng/kg. Tương tự, các loại rau quả như dưa hấu, sầu riêng… bắt đầu giảm giá từ 20-30%.
Nhiều chủ vựa thay vì đóng hàng đi xuất khẩu thì đã phải lựa chọn thị trường trong nước để tiêu thụ, tuy nhiên sức mua không nhiều. Theo anh Lê Văn Quốc, chủ vựa mít Quốc Tuấn ở Hậu Giang, nguyên nhân chính khiến giá mít Thái cũng như các mặt hàng nông sản giảm sâu là do tắc nghẽn nghiêm trọng ở cửa khẩu xuất sang Trung Quốc.
"Không xuất qua được, hàng hóa hư hỏng nhiều khiến giá liên tục giảm", anh nói. Bên cạnh đó, do ảnh hưởng của dịch Covid-19, sức tiêu thụ trong nước kém, cung vượt xa cầu cũng khiến giá nông sản giảm.
Trong khi nông dân phải bán nông sản với giá rẻ thì người tiêu dùng phải mua với giá đắt. Ảnh: Phương Lâm.
Trong khi nhiều chủ nhà vườn đứng ngồi không yên vì nông sản rớt giá, không xuất khẩu được thì tại các chợ và siêu thị, giá các loại trái cây bán lẻ vẫn duy trì ở mức cao. Khảo sát của Zing tại siêu thị Co.opmart SCA GoldenSilk (Hoàng Mai, Hà Nội), giá xoài Cát Hòa Lộc lên đến 76.900 đồng/kg, xoài Cát Chu 34.900 đồng/kg, thanh long 29.900-57.400 đồng/kg, sầu riêng 94.900 đồng/kg.
Tương tự, tại siêu thị Vinmart Nguyễn Chí Thanh (Đống Đa, Hà Nội), dưa hấu có giá 29.900 đồng/kg, thanh long có giá 31.500 đồng/kg, mít Thái bóc sẵn 67.800 đồng/kg, xoài Cát Chu 55.200 đồng/kg, xoài Cát Hòa Lộc 99.900 đồng/kg.
Tại các chợ, giá các loại trái cây cũng chênh lệch gấp 2-3 lần so với giá tại vườn. Nếu như mít Thái tại vườn đang xuống giá còn 2.000-8.000 đồng/kg thì tại chợ Cống Vị (quận Ba Đình) giá bán 20.000-25.000 đồng/kg đối với loại nguyên xơ, 40.000 đồng/kg đối với loại bóc sẵn.
Chị Hòa - chuyên bán trái cây ở Hà Nội - cho biết mỗi kg chị chỉ lãi khoảng 5.000-10.000 đồng. "Giá các loại trái cây phải qua nhiều khâu trung gian từ nhà vườn đến chợ đầu mối rồi tới chợ lẻ mới đến các điểm bán nhỏ hơn. Do đó, giá cũng vì thế mà tăng lên qua mỗi khâu", chị nói.
Nông sản Trung Quốc giá rẻ, ngập chợ
Mặc khác, trong khi nông sản Việt vất vả xuất khẩu ra nước ngoài, nông sản ngoại lại đang rất được ưa chuộng ở thị trường nội địa. Tại Hà Nội, các loại rau, củ, trái cây Trung Quốc được bày bán nhiều ở chợ truyền thống lẫn các chợ online với mức giá rẻ.
Chị Nguyễn Yến (Hoàng Mai, Hà Nội) - chuyên kinh doanh trái cây online - cho biết nho xanh, hồng giòn, táo đá từ cửa khẩu Lạng Sơn đang được nhập về nhiều. Trong đó, táo đá, quýt là mặt hàng giá rẻ được ưa chuộng nhất.
"Táo giá 65.000 đồng/thùng 7kg, tính ra chưa đến 10.000 đồng/kg. Hàng có sẵn đầu tấn tại Lào Cai", chị nói. Chị cho biết mỗi ngày nhập cho khách sỉ các tỉnh từ Bắc đến Nam lên tới hàng tấn.
Theo một tiểu thương bán rau củ ở chợ Linh Lang (quận Ba Đình), đa số những mặt hàng như cà rốt, khoai tây, cà chua, hành tây, bắp cải... đang được bày bán ở các chợ đều là hàng Trung Quốc. Lượng rau củ Đà Lạt thường rất ít vì giá đắt gấp 2, 3 lần giá rau củ của Trung Quốc và nhanh hỏng hơn.
Một số nhóm hàng nông sản Trung Quốc tại chợ đầu mối là tỏi, gừng, hành tây, nấm kim châm, quýt, lê, táo… Ảnh: Phương Lâm.
"Chẳng hạn như cà chua, thường ngày cà chua Trung Quốc chỉ khoảng 20.000-30.000 đồng/kg. Nhưng khi cửa khẩu bị siết chặt, lượng cà chua Trung Quốc về ít nên giá cà chua trong nước tăng lên 50.000-60.000 đồng/kg", tiểu thương này nói.
Chị Hoàng Trang (Thanh Xuân, Hà Nội) cho biết rất khó để phân biệt được đâu là rau củ, trái cây Trung Quốc. Do đó chị thường vào siêu thị vì hàng hóa đều có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng hơn. "Nếu đi chợ, tôi thường chọn cà rốt có mẫu mã xấu, nhiều đất, củ nhỏ vì đó là hàng Việt Nam còn loại củ to, đồng đều nhau, da bóng loáng là hàng Trung Quốc", chị nói.
Theo Tổng cục Hải quan, 11 tháng kim ngạch nhập khẩu cả nước đạt 300,27 tỉ USD, tăng gần 30% so cùng kỳ, tương đương tăng 65,5 tỉ USD. Đáng lưu ý, trong 11 tháng, nhập khẩu từ Trung Quốc lên đến 99,4 tỉ USD, tăng 33,2% so với cùng kỳ năm ngoái và chiếm hơn 33% kim ngạch nhập khẩu cả nước.
Trong đó, lũy kế 10 tháng 2021, giá trị nhập khẩu rau quả Việt Nam ước đạt 1,201 tỉ USD, tăng 14,7 % so với cùng kỳ 2020.
Nông sản Việt bao giờ giảm lệ thuộc Trung Quốc?
Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, chi tiết trong 9 tháng, Trung Quốc là nguồn cung rau quả lớn nhất cho Việt Nam, chiếm đến gần 30% thị phần, tương đương 317,4 triệu USD, tăng gần 32% so với cùng kỳ năm ngoái.
Thống kê cho thấy ở nhóm ngành rau quả xuất khẩu, Trung Quốc là thị trường lớn nhất, với tổng kim ngạch ước đạt 1,8 tỷ USD (chiếm khoảng 55% thị phần rau quả xuất khẩu của Việt Nam). Nhiều nhóm ngành xuất khẩu khác cũng coi Trung Quốc là đối tác lớn.
Theo bà Ngô Tường Vy, Phó giám đốc Công ty Xuất nhập khẩu trái cây Chánh Thu (Bến Tre), để ổn định đầu ra nông sản lâu dài, người dân và chính quyền cần đi vào sản xuất theo chuỗi liên kết. Đồng thời, cơ quan chức năng cần phải thông tin thị trường cho doanh nghiệp, địa phương để hạn chế rủi ro.
"Thị trường Trung Quốc đang thay đổi rất nhiều về vấn đề nhập khẩu, do đó ngành nông nghiệp, các địa phương và doanh nghiệp phải chủ động cùng thay đổi tư duy trong sản xuất và kinh doanh nông sản", bà nói.
Nông sản Việt phải đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe của các thị trường khó tính như Mỹ, Nhật, Đức... Như vậy, cùng với công nghệ chế biến, hệ thống kho lạnh mới không lo cảnh 'được mùa rớt giá', hay bị lệ thuộc vào bất cứ thị trường nào.
Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội rau quả Việt Nam.
Bà Vy cho rằng cách thức bền vững nhất vẫn là xuất khẩu theo con đường chính ngạch và tìm kiếm đường vào các siêu thị lớn của nước bạn.
"Nếu như doanh nghiệp vẫn theo cách thức, tư duy bán hàng cũ thì việc xuất khẩu sang Trung Quốc thời gian tới sẽ gặp rất nhiều rủi ro", bà nhìn nhận.
Trao đổi với Zing, ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng thư ký Hiệp hội rau quả Việt Nam - nhận định vì Trung Quốc theo đuổi mục tiêu "Zero Covid" nên công đoạn kiểm tra hàng hóa, nông sản ở các cửa khẩu rất kỹ khiến việc thông quan bị chậm, giá các loại nông sản cũng vì thế mà giảm theo.
Ông Nguyên cho rằng việc Trung Quốc ban hành Lệnh 248-249 cho thấy đời sống người dân đất nước này ngày càng cao đòi hỏi chất lượng hàng hóa cũng phải nâng cao hơn trước.
"Trước đây, ở Việt Nam việc tổ chức sản xuất áp dụng mô hình sản xuất theo tiêu chuẩn VietGap, GlobalGap còn hạn chế khoảng 20-30% diện tích. Nhưng khi Trung Quốc áp dụng tiêu chuẩn mới, các doanh nghiệp phải tăng cường mô hình này và chú trọng an toàn thực phẩm, nguồn gốc, bao bì nhãn mác...", ông nói.
Ông đánh giá việc Trung Quốc ban hành 2 lệnh mới này sẽ đưa sản xuất Việt Nam vào khuôn khổ. Ngoài ra, ông cho rằng nông sản Việt phải đáp ứng mọi tiêu chuẩn khắt khe của các thị trường khó tính như Mỹ, Nhật, Đức...
Như vậy, cùng với công nghệ chế biến, hệ thống kho lạnh thì không lo cảnh được mùa rớt giá, hay bị lệ thuộc vào bất cứ thị trường nào.
